इतिहास यदि व्यक्तित्वमा ढल्दछ भने, त्यसको कुनै एक अनुहार हाम्रा पुस्तक र
स्मरणमा टाँसिएर बसेको हुन्छ । चाहे महात्मा गान्धी, माक्र्स, लेनिन सबैको
एउटा लोकप्रिय चेहरा हाम्रा सामु छन् । यी अनुहार जुन, हाम्रो स्मृतिमा
गढेर बस्छन्, ती कुनै एउटा निश्चित समयका तस्बिर हुन्, तर एउटा समयपछि ती
फोटोग्राफरको कपिराइटको बाहिर दुनियाँमा फैलिन्छन् ।यो तस्बिर, जुन यहाँ प्रकाशित छ, यसलाई हेर्नेबित्तिकै प्रायः सबैले चे ग्वेभाराको फोटो भनेर सजिलै चिन्न सक्छन् । विश्वभर कम्युनिस्ट क्रान्तिकारीका रुपमा प्रख्यात चे आफैंले भने यो फोटो कहिल्यै देखेका थिएनन् । र, यो फोटो खिचेबापत फोटोग्राफरले कहिल्यै एक पैसा पनि पाएनन् । तर, दुनियाँको हरेक कुनामा यो फोटो प्रसिद्ध छ । यदि कुनै फोटो आफैं सेmिब्रिटी हुन्छ भने यसभन्दा ठूलो सेलिब्रिटी दुनियाँमा अर्को भेटिनेछैन ।
विद्रोह र क्रान्तिको प्रतीकको रुपमा यो फोटो अहिलेसम्म विश्वमा सबैभन्दा बढी प्रकाशित फोटो हो । टाइम म्यागेजिनले पछिल्लो शताब्दीका सबैभन्दा महान् सय जनाको सूचीमा चेलाई समावेश गर्नुभन्दा अघिल्लो अंकमा चेको यस फोटोलाई विश्वमा सबैभन्दा बडी प्रकाशित फोटो घोषणा गरेको थियो ।
क्युबाका फोटोग्राफर एल्बर्तो कोरदाले ५ मार्च १९६० मा हवानाको क्रान्ति–चोकमा चेको यो उदास मुद्रा क्यामेरामा कैद गरेका थिए । फोटोमा चे जसरी उदास देखिन्छन्, यो उनका सामान्य मुद्रा होइन । त्यस दिन नै सामान्य थिएन । चे मात्र होइन, सबै क्युबामा रहेका मानिसको मन त्यस दिन उदास थियो । कारण– एउटा विमान दुर्घटनामा ७२ नागरिक मारिएका थिए । क्यास्ट्रोले यस घटनामा अमेरिका र केहि गद्दारको भूमिका रहेको आरोप लगाएका थिए । यस घटनाको सम्झनामा क्रान्ति–चोकमा एउटा शोकसभा आयोजना गरिएको थियो । झुकेको शिर लिएर सभामा उपस्थित हुनेमा चेको अलावा साहित्यकार ज्या पाल सात्र्र र सिमोन द बुआ पनि थिए । उनीहरु चेले बोलाएर दुई दिनअगाडि क्युबा आएका थिए ।
त्यसदिन चे अलि ढिलो सभामा आइपुगेका थिए । उनी मुख्य मञ्चको अगाडि बनाइएको एउटा अस्थायी चौकीको पछिल्तिर चुपचाप उभिएका थिए । अघिल्तिर निकै ठूलो भीड थियो । उनी थोरै अघि बढे र भीडमाथि एक नजर दौडाए । मानिसले उनको आँखामा रोष देखे, सायद उनी मारिएकालाई सम्झिरहेका थिए कि !
त्यसबेला फोटोग्राफर कोरदा तलबाट चौकीमा उभिएका सात्र्रको फोटो खिच्दै थिए । त्यसैबेला उनले क्यामेराको जुमको अघिल्तिर चेको अनुहार आइपुगेको देखे । चेको कपाल अस्तव्यस्त थियो, त्यसमाथि कालो पहेँलो तारले बेरिएको टोपी थियो । हरियो ज्याकेट जसको चेन हल्का खुला थियो । कोरदाले तस्बिर लिए, एउटा चौडा फ्रेमको तस्बिर । त्यसबेला चेको एकातिर सुरक्षाकर्मी थिए, एकातिर रुखका हाँगा । अघिल्लो पल चे त्यहाँबाट अघि बढिसकेका थिए ।
चेको यो तस्बिर लामो समयसम्म कोरदाको फाइलमा जम्मा भएर रह्यो । खिचिएको सात बर्षपछि अचानक एक दिन इटलीका एकजना प्रकाशक फेल्त्रिनेल्लीले यो फोटो प्रयोग गरे । त्यो पनि, बोलिभिया डायरीको आवरणमा । छाप्दा उनले फोटोको वरिपरिको केहि भाग काटेर मिलाए । किताबको लागि बनाइएको यो केबल एउटा पोस्टर थियो, जो किताबभन्दा कैयौं गुणा बढी लोकप्रिय भयो ।
महसुर आइरिस कलाकार जिम फिट्जपेट्रिकले यही पोस्टरको आधारमा चेको एउटा श्याम–श्वेत ‘पोट्रेट’ बनाए । यो चित्र युवाहरुमा निकै लोकप्रिय हुन थाल्यो । पछि अमेरिकी चित्रकार एन्डी वारहोलले आफ्नो एक कृतिमा चेको यही छवि टाँसिदिए ।
कुनै दिन संयोगले खिचिएको यो फोटो थाहा छैन, पछि कतिवटा रुप र रंगमा ढल्यो । कलाकृति हुँदै फोटो टिसर्ट र टोपीसम्म पुग्यो । सिगार, लाइटर, क्यालेन्डर, कलम र घडीमात्र होइन, यो फोटो अंकित चियाका कपसमेत बजारमा लोकप्रिय भए । चीनदेखि अमेरिकासम्म यो फोटो कति ठाउँमा, कति विज्ञापनमा र कति नाजायज काममा प्रयोग भयो, कसैले बताउन सक्दैन ।
चे र यो तस्बिर दुवैको दुर्भाग्य के छ भने, क्रान्तिकारी र जुझारु नेताको एउटा छवि त यस तस्बिरले बनायो । तर, प्रायः युवाका लागि चेको अर्थ क्रान्ति नभएर फेसन बन्न पुग्यो ।
–एजेन्सी
(साभारः नयाँ पत्रिका दैनिक, झन् नयाँ, शनिबार, १८ फागुन, २०६४)
No comments:
Post a Comment