किन रोजियो ‘लास्टमा मःम’ ?

किशोर दहाल 

साझा पार्टी गठन गरेपछि चैतको अन्तिमतिर पोखरामा आयोजित एउटा कार्यक्रममा आफ्नो साथीको फेसबुक स्टाटसलाई जोड्दै रवीन्द्र मिश्रले भनेका थिए– ‘नेपाली मतदाताको बानी के छ भने रेस्टुरामा गएर मेनु हेर्यो, हेर्यो, हेर्यो र लास्टमा मःम मगाएजस्तै सबै पार्टीहरू हेर्यो, हेर्यो, हेर्यो अनि मेरा बाजेबराजुले, मेरा बुबाले कसलाई भोट खसालेका थिए भन्दै उसैलाई भोट खसाल्यो । अब त्यसै गर्नुभयो भने यो देशमा राजनीतिज्ञहरू खराब होइनन्, मतदान गर्ने जनता खराब हुन् भन्नुपर्ने हुन्छ ।’

मिश्रले भनेजस्तै अन्ततः अधिकांश मतदाताले ‘मःम’मै स्वस्तिक छाप लगाइदिए र आफू ‘खराब’ नै भएको सूचना दिए । र, मिश्रलाई एउटा नयाँ सन्देश सुनाए— मःमलाई खराब भन्नुबाहेक नयाँ खाजाको विशिष्ट पहिचान खुलेन । यसलाई यसरी पनि भन्न सकिन्छ, वैकल्पिक र नयाँ भनिने पार्टीहरूले पनि आफ्नो विशिष्ट पहिचान प्रस्तुत गर्न सकेनन् । त्यसैले पुराना पार्टी नै रोजाइमा परे । यद्यपि, उनीहरूले प्राप्त गरेको सम्मानजनक मतले गर्ने संकेतलाई भुल्नु भने हुँदैन ।

पुराना पार्टीको जितको आधार

मतदाताले नयाँ पार्टीलाई झ्याप्पै विश्वास गर्न अथवा परीक्षण गर्नका लागि ठूलै उथलपुथल आवश्यक हुन्छ । कि जोडतोडसाथ नयाँ मुद्दा र फरक मुद्दाको उठान भएको हुनुपर्छ । जस्तै, पहिलो संविधानसभामा माओवादी र मधेसकेन्द्रित दलहरूको उदय । कारण, यी दुईमध्ये पहिलो युद्ध र दोस्रो आन्दोलनबाट उदाएका थिए । थप बलियो पक्ष यिनीहरूसँग आफ्नो विशिष्ट मुद्दा थियो, जुन अहिलेको नयाँ दलको उदयको आशासँग मेल खाँदैन ।

तर, यसबाहेक निर्वाचन जित्नका लागि स्थायी जनमत चाहिन्छ । त्यो दलीय संगठनका रूपमा क्रियाशील भइरहेको हुन्छ । स्थापित पार्टीको संगठन निर्माण र निरन्तरताको केही फरक–फरक अनुभव भए पनि तिनको समानताचाहिँ स्थानीय स्थायी संगठन नै हो । केन्द्रमा जतिसुकै गडबडी वा अलोकप्रियता छाएको अवस्थामा पनि स्थानीयस्तरमा संगठनले पार्टीलाई जिउँदो बनाइराख्छ । चलायमान बनाइराख्छ।

१० वर्षसम्म जंगलमा बसेर माओवादीले बन्दुकै मात्र पड्काएको थिएन । आफ्नो बलबुताले भ्याएसम्म फकाएर, थर्काएर, भ्रममा पारेर वा विश्वास जितेर आफ्नो संगठन बलियो पारेको थियो । त्यसैले थपघट भए पनि दोस्रो संविधानसभा निर्वाचन र अहिलेको स्थानीय निर्वाचनमा ‘अपेक्षित’ पत्तासाफको स्थिति व्यहोर्नुपरेन । यहाँ मधेसी दललाई पनि जोड्नु उचित नै हुन्छ । ती दलको समस्या के छ भने यिनको बलियो सांगठनिक आधार तयार भइसकेको छैन । आन्दोलनबाट ह्वात्तै उठे पनि स्थायी मत तयार नभएकाले दोस्रोमा लगभग पत्तासाफको स्थिति देखापर्यो ।

कांग्रेस सबैभन्दा पुरानो पार्टी भइहाल्यो । उसको पुरानो जनाधार निमिट्यान्न भइसकेको छैन । पहिलो पुस्ताको नेतृत्वमा भए पनि उसको सांगठनिक वर्चस्व यथावत् छ । र, मिश्रले भनेजस्तो बाजेबराजु र बुबाले भोट हालेको निर्वाचन चिह्नमा आत्मीयता गाँसिने मतदाताको फाइदा सम्भवतः सबैभन्दा बढी कांग्रेसले पाइरहेको छ । त्यसैले कांग्रेस केही सिट यताउता भए पनि बलियो रूपमा स्थापित छ ।

अर्को स्थापित पार्टी एमाले पहिलेदेखि नै निकै सजिलो पार्टी हो । पञ्चायतको अन्त्यपछि क्रान्तिकारी रहर पाल्नेजति धेरैजसो यो पार्टीका सदस्य भए । झन् मदन भण्डारीले जबजको रचना गरेपछि र उनको मृत्युपछि त एमाले ‘आलु’ पार्टी भयो । कम्युनिस्टसँग पनि मिल्ने, उदारवादी, नवउदारवादी, प्रजातन्त्रवादी, बहुदलवादी, बहुलवादी सबैतिर मिल्ने भएकाले विभिन्न पेसा व्यवसायमा आवद्धको रोजाइको पार्टी बन्यो । मुख्यतः संघर्षबाट आएका नेतृत्व र वैचारिक सहजताले गर्दा नै उसको स्थायी जनआधार तयार भयो । त्यसमाथि एमाले लोकप्रियतावादको सबैभन्दा सफल प्रयोगकर्ता हो । ‘पेन्डुलम’ मतदाताको भोट प्रायः उसकै पोल्टामा पर्छ ।

कारणवश कुनै उलटपुलट नभएमा यिनै दलमा विजेता सिट बाँडिइरहन्छ भन्ने अनुमान लगाउन सकिन्छ । त्यसका केही कारण छन् । पुराना पार्टी असल खराब जे भए पनि ती जनताको नजिकमा छन् । कोही बिरामी भएमा बोकेर अस्पताल पु¥याउनेदेखि कसैको प्रशासनिक लफडा मिलाउनसम्म तिनका कार्यकर्ताको दौडधुप चल्छ । खानेपानी, चौतारो, सडक, बिजुली आदिजस्ता हरेक सानातिना विकास निर्माणमा तिनकै अनुहार उपलब्ध हुन्छ । तिनकै आवाज सुनिइरहेको हुन्छ । इनार बनाउने बजेट माग्न सदरमुकाम धाउनेदेखि झगडा मिलाउन पुलिस चौकी पुग्नेसम्मका काममा स्थापित दलका स्थानीय प्रतिनिधि नै हुन्छन् । विकास समिति गठनमा पनि तिनीहरू नै छाउने हुन् ।

नयाँको कमजोर पक्ष

नयाँ र वैकल्पिक भनिएका दलहरूले फरक मुद्दाको वकालत गरेनन् । स्थापित पार्टीलाई भ्रष्ट र देशको खराब हालतको जिम्मेवार करार गर्नमै बढी सिर्जनशीलता ठाने । मूल रणनीति नै आफूबाहेकका कमजोरी बेच्ने काम भयो ।

अर्कोतिर, निर्वाचनका लागि खट्ने जमात नै भएन, नयाँ दलमा । विभिन्न पेसामा आबद्ध बुद्धिजीवी, पत्रकार, जागिरे, व्यवसायीले तिनलाई भोट दिनुपर्छ त भने तर त्यो मत नै पाउनका लागि प्रभावकारी हुँदैनथ्यो र भएन पनि । जनताको नजरमा पर्न, उनीहरूसँग बोली मिसाउन र सामान्य चिनजानीका लागि भर्चुअल आह्वानले खासै प्रभाव पार्न सक्दैन । किनकि यो आपसी सम्बन्धबाट र लामो समयको प्रयोगबाट स्थापित हुँदै जान्छ । यसमा स्थापित पार्टीबाट सिक्न सकिन्थ्यो । जस्तै, उनीहरूमा के छ भने उम्मेदवारको प्रचार गर्ने र भोट माग्ने समूह यथावत् छ । त्यो समूहले मामा, काका, भिनाजु, काकी, हजुरआमा आदिजस्ता अनेक दोहोरो साइनोको फाइदा उठाउन सक्छन् । किनकि, उनीहरूसँग चिनाजानी, दोहोरो सहयोग आदानप्रदानको विगत हुन्छ । त्यसकारण, उम्मेदवारसँग सम्भव नभए पनि तिनका प्रतिनिधिसँग निरन्तरको सम्बन्ध हुन्छ । तर, नयाँ पार्टीले यस्ता सामान्य तर महत्वपूर्ण शैलीको फाइदा पाउन सकेनन् । बरु, उनीहरू निर्वाचन प्रचारको भर्चुअल दुनियाँमा केन्द्रित भए । सामाजिक सञ्जालबाट गरिएको त्यस्तो प्रचारले सञ्जाल प्रयोगकर्तामाझ त लोकप्रिय छवि बनायो, तर भोट खस्न सकेन ।

स्थापित दलहरू नै रोजाइमा पर्नुमा हाम्रो चुनावी चरित्र पनि केही हदसम्म जिम्मेवार छ । धेरैले ‘जित्ने’ पार्टीलाई भोट हाल्ने रहर गर्छन् । नयाँ र फरक पार्टीलाई ‘आखिर जित्ने होइन, किन भोट दिनु ?’ भन्नेहरू धेरै हुन्छन् । यसले, नयाँ वा फरक उम्मेदवार पनि ठीकै हो तर मचाहिँ मेरै पार्टीलाई भोट दिन्छु भन्ने गढेको धारणालाई प्रतिबिम्बित गर्छ । त्यसकारण, रवीन्द्र मिश्रकै भाषामा यस्तो निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ, जनताले मःमको विकल्प त रोज्न सक्छन् तर त्यो विकल्प मःमभन्दा ज्यादातर फाइदाजनक र विशिष्ट गुणयुक्त हुुनु जरुरी छ । 

  twitter : kishu_gb123

नयाँ पत्रिका दैनिकमा २०७४ जेठ १८ गते प्रकाशित