उज्ज्वल प्रसाईं ।
यहाँका अधिकांश मान्छेले इज्जतिलो जीवन जीउन पाएका छन् कि छैनन् भन्ने कुराले समाज परिवर्तन वा विकास भएको छ कि छैन भन्ने कुराको निर्धारण गर्छ । कोहीसँग सम्पत्ति नै छैन, कोहीसँग यति धेरै छ कि जे गर्दा पनि सकिदैन । यो अन्याय होइन ? भन्न सकिएला कोही अल्छि भएर यस्तो भयो । तर, सारा गरिबहरुलाई अल्छि करार गर्न मिल्छ ? यहाँको गरिबीको कारण हरेक गरिब व्यक्ति र परिवार दोषी भएर हो ? वा गढबढी व्यवस्थामा छ ? कोही मान्छे दलनमा छ, उसले आफ्नो जिन्दगीमा पाउनुपर्ने जति सम्मान पाएको छैन । ऊ दलितको घरमा जन्मियो, उसको भाग्य नै त्यस्तो भनेर त्यत्तिकै छोड्न मिल्छ ? कोही तामाङको घरमा जन्मियो, उसले नेपाली भाषामा राम्रोसँग पढ्न सकेन, बिभिन्न कारणले पढाइमा सुधार भएन । ऊ गरिब नै रह्यो । अब उसलाई ‘तँ तामाङको घरमा जन्मिस्’ भनेर पन्छाउन मिल्छ ? यहाँ तर्क के गरिन्छ भने म बाहुनको घरमा जन्मिएँ, म धनीको परिवारमा जन्मिएँ, के यो मेरो गल्ति हो ? उसो भए दलित वा तामाङले दलित वा तामाङ समुदायमा जन्मेर गल्ति गरेको हो ? यस्तो तर्कको उभिने कुनै जमिन हुँदैन । त्यसैले समस्या व्यवस्थामा र हाम्रो सामाजिक संरचनामा छ, त्यो समस्या कसरी छ भनेर खोजेपछि मात्रै हाम्रो तर्कले उभिने जमिन पाउँछ ।